Jakie jest prawdziwe znaczenie sorobanu przekazywanego z pokolenia na pokolenie?

Czy aktywność fizyczna jest niezbędna dla rozwoju nerwów czaszkowych u dzieci?

Czy to źle, że dzieci mówią „bardzo trudno zrobić to samodzielnie”?

Rodzicu, czy zawsze wiążesz sznurowadła lub zapinasz guziki małym dzieciom, ponieważ myślisz, że im pomagasz?

***

Dr Koji Kurusu(*) zauważa, że nauka sorobanu „to świetna okazja dla dzieci, aby rozwinąć zmysły palców, ale jeśli rodzice nie dadzą im tej możliwości, ich fizyczne doświadczenie szybko się zmniejszy”.

Kurusu prowadzi badania nad zapobieganiem demencji u osób starszych. Wynika z nich, że mózgi dzieci i osób starszych mają wspólną właściwość: ćwiczenia fizyczne prowadzą do rozwoju nerwów czaszkowych [u. tłum.: co w konsekwencji pomaga zapobiegać demencji].

Kiyomi Numata, dyrektor zarządzający Ishido-Shiki, szkoły sorobanu nr 1 w Japonii, przeprowadziła z dr Kurusu w dniu 30 czerwca 2023 roku rozmowę o edukacji i roli sorobanu w rozwoju umysłowym dzieci i dorosłych(*).

Numata: Panie doktorze, Azeri Group, którą reprezentujesz, świadczy usługi w trzech obszarach: opieka społeczna, opieka zdrowotna i edukacja. Pracujecie z dziećmi i osobami w jesieni życia. Na pierwszy rzut oka osoby starsze i dzieci wydają się być grupami wymagającymi odrębnych działań w tych trzech obszarach.

Kurusu: Dzieci są na takim etapie rozwoju, na którym wiele zyskują i nabywają doświadczenie życiowe. Z drugiej strony osoby starsze stopniowo tracą to, co zyskały. Wydaje się, że są to przeciwieństwa, prawda? Moje badania koncentrują się na tym, jak zapobiegać postępowi demencji. Kiedy myślimy o neurorozwoju, musimy pamiętać o etapach rozwoju dzieci. Ćwiczenia fizyczne prowadzą do rozwoju nerwów czaszkowych. Jednocześnie zapobiegają demencji. Badania dowiodły, że mózg funkcjonuje właściwie tak samo u dzieci i osób starszych.

Numata: Rozumiem. Od zarania dziejów aktywność fizyczna była istotną częścią życia człowieka, a później programów edukacyjnych, jako jeden z trzech filarów edukacji wraz z edukacją intelektualną i moralną.

Kurusu: Ludzie w przeszłości wiedzieli z doświadczenia, że nie tylko kształcenie inteligencji, ale także ćwiczenia fizyczne są niezbędne dla rozwoju mózgu. W tym sensie liczydło, które wymaga poruszania rękami, jest bardzo dobrym bodźcem neurofizjologicznym dla mózgu. Istnieje metoda treningowa zapobiegania demencji zwana „podwójnym zadaniem”, w której używa się głowy podczas poruszania ciałem [u. tłum.: mowa o używaniu głowy w sensie aktywności umysłowych]. Soroban pozwala na używanie zarówno głowy, jak i ciała podczas operowania nim.

Numata: Czy istnieje coś takiego jak trening dwuzadaniowy?

Kurusu: Kiedy jesteś aktywny ruchowo, część mózgu kontrolująca ruch fizyczny jest stymulowana. Gdy w tym samym czasie myślisz, stymulowana jest dodatkowo kora przedczołowa. Kiedy wykonujesz dwa zadania jednocześnie, możesz aktywować różne części mózgu w jednej chwili. Z drugiej strony, gdy zaczyna się demencja i funkcjonowanie środkowej kory przedczołowwj pogarsza się, wykonywanie kilku czynności jednocześnie staje się utrudnione, a z czasem nawet niemożliwe. W szczególności czynności wymagające planowania, takie jak gotowanie, stają się bardzo uciążliwe.

Numata: Czasem osoby starsze pytają, czy one również mogą uczyć się liczydła.

Kurusu: Jednym z przykładów dwuzadaniowości u uczniów szkół sorobanu jest wykonywanie obliczeń w pamięci podczas chodzenia. Rozwiązują problemy ze słuchu np. podczas marszu [u . tłum.: słyszą odczytywane liczby i wykonują ma nich dzialania]. Odpowiada to dwuzadaniowym stymulacjom mózgu podczas obliczeń na fizycznym sorobanie. Innymi słowy, efekt w kontekście stymulacji mózgu jest ten sam. Ten rodzaj stymulacji jest oczywiście ważny nie tylko dla osób starszych, ale także dla dzieci. Punktem krytycznym w rozwoju dziecka jest okres między trzecim a szóstym rokiem życia, kiedy układ nerwowy się najbardziej rozwija. Bardzo ważne jest, aby w tym wieku zapewnić dziecku dużo stymulacji. Tu jest odpowiedź na pytanie, dlaczego od dawna uczy się małe dzieci liczenia na sorobanie.

Numata: Nauka i trening są postrzegane jako dwie różne rzeczy, ale jeśli się nad tym zastanowić, to stymulujemy nasz mózg również poprzez poruszanie palcami i ciałem, prawda?

Kurusu: Nauczyłem się kanji, a nawet angielskich słów, zapisując je. Nie używam sorobanu, ale jak wiesz, są ludzie doświadczeni w jego obsłudze, którzy wykonują arytmetykę mentalną poruszając palcami. Mają w głowie obrazy liczydła, więc ich obszar myślenia rozszerza się z lewej do prawej półkuli mózgu.

Numata: Nauka sorobanu polega na powtarzalnych ćwiczeniach. Dlatego wiele osób uważa, że nie ma ona nic wspólnego z rozwijaniem kreatywności. Ale powtarzalna praktyka wzmacnia logiczne myślenie i ostatecznie prowadzi do poprawy kreatywności.

Kurusu: Tak, to absolutna prawda. Aby otworzyć prawą półkulę mózgu, potrzebujemy pewnego rodzaju ruchu przygotowawczego, a monotonny ruch [u. tłum.: jest nim niewątpliwie wielokrotne powtarzanie obliczeń] jest ważny dla tego ruchu przygotowawczego.

Numata: W Azeri Nursery School oferujecie opiekę nad dziećmi w oparciu o dziecięcą wersję edukacji STEAM. Czy możesz powiedzieć coś więcej na ten temat?

Kurusu: Rozwijamy to wspólnie z profesorem Yasufumi Kawamurą z Tokyo University of Science. A to, co świadomie włączamy, to aktywność fizyczna. Dzieci samodzielnie kroją warzywa, bawią się taśmą klejącą i potrząsają kostkami lodu w celu przeprowadzenia eksperymentów. Niektórzy ludzie mogą myśleć o edukacji STEAM jako o eksperymentach naukowych, ale we wczesnych latach używamy zabawy sensorycznej i wprowadzamy wiele informacji do głowy poprzez zmysły. Dzieci uczą się wykorzystywać zmysły do wprowadzania informacji do umysłu poprzez zabawę sensoryczną.

Numata: Zauważamy, że troska rodziców o bezpieczeństwo i wygodę dzieci w rzeczywistości pozbawia je możliwości rozwoju. Coraz więcej dzieci, nawet w szkole podstawowej, nie jest w stanie np. zawiązać sznurowadeł.

Kurusu: Nie tylko. Wiele dzieci nie potrafi samodzielnie zapiąć nawet guzików w koszuli. A jest to przecież świetna okazja do trenowania zmysłów opuszków palców. Gdy dzieci tego nie robią, ich fizyczne doświadczenie staje się coraz mniejsze. Z drugiej strony mam wrażenie, że edukacja wczesnoszkolna jest źle prowadzona i w jej zakresie zapewnia się jedynie edukację opartą na inteligencji, taką jak nauczanie na materiałach drukowanych, co moim zdaniem bardzo zawęża możliwość rozwoju dzieci.
Ćwiczenia palców są niezbędne dla rozwoju kontroli emocjonalnej. Mówi się, że dzieci z dobrą zręcznością manualną mają spokojniejsze emocje. Ten sam obszar, płat czołowy, jest odpowiedzialny za kontrolę emocjonalną i ruchy dłoni/palców. Ludzki płat czołowy jest aktywny podczas wykonywania drobnych ruchów motorycznych opuszkami palców. Powtarzalne używanie płata czołowego pomaga w dalszym rozwoju mózgu. Dlatego powtarzające się zabawy i ćwiczenia z wykorzystaniem dłoni i opuszków palców przed ukończeniem szóstego roku życia, kiedy rozwija się układ nerwowy, sprzyjają rozwojowi płata czołowego dziecka.
Należy zauważyć, że płat czołowy również ulega atrofii w przypadku utrzymującego się stresu i niepokoju.

Numata: Mówi sie teraz dużo o generatywnej sztucznej inteligencji, ale jakie umiejętności będą potrzebne dziecku do życia w przyszłości?

Kurusu: Myślę, że Japończykom, w tym dorosłym, brakuje dziś umiejętności samodzielnego myślenia. Nadmiar informacji ogranicza możliwości korzystania z własnej wyobraźni. Dobrym pomysłem byłoby na przykład słuchanie radia zamiast telewizji, aby wyrobić w nich nawyk wyobrażania sobie scen we własnych umysłach.

Numata: Dzięki telewizji i internetowi informacje docierają do nas przez oczy i uszy, a my nie musimy nic robić, więc ludzie stają się bierni.

Kurusu: W wyniku tego wszystko staje się wygodne. Obawiam się również, że niektórzy ludzie myślą tak nawet o własnym życiu. Niektórzy badają, jak cyfryzacja wpływa na rozwój dzieci, które mają mniejszy kontakt z analogowymi informacjami.

Numata: Czy nie jest tak, że często to rodzice ograniczają okazję do rozwoju, zbierania doświadczeń i myślenia swoim dzieciom, pod pretekstem pomocy im?

Kurusu: Tak. Kiedy dzieci upadają i zadrapią się w przedszkolu, niektórzy rodzice twierdzą, że zarządzanie bezpieczeństwem w tych placowkach może nie być na odpowiednim poziomie. Rozumiem ich obawy, ale jedno czy dwa otarcia to normalna część życia dziecka w grupie. Nadmierna nadopiekuńczość i pozbawianie dziecka doświadczeń i możliwości, których powinno doświadczać, nie jest dobre ani dla rodziców, ani dla dziecka.

Numata: Wiele razy działania, które podejmujemy dla dobra naszych dzieci, w rzeczywistości pozbawiają je możliwości dorastania.

Kurusu: Należy pamiętać, że nie wiemy, czy obecne wartości, którymi się kierujemy utrzymają się w przyszłości. Żyjemy w erze szybkich zmian, więc to, co było zdrowym rozsądkiem 30 lat temu, teraz jest szaleństwem. Oczywiście nikt nie jest w stanie przewidzieć, czy wartości, które rodzice uważają za dobre, będą nadal obecne za kolejne 30 lat.

Numata: Musimy pamiętać, że zdrowy rozsądek i doświadczenie dorosłych nie będą miały zastosowania do przyszłości, w której będą żyły nasze dzieci.

Kurusu: Kiedy 20 lat temu rozpoczynałem działalność w branży domów opieki, myślałem, że jest to branża zarezerwowana wyłącznie dla Japończyków. Teraz jednak 30 procent stałego personelu pochodzi z zagranicy. W branży sklepów ogólnospożywczych ponad 10 lat temu 90% stanowili Japończycy, a 10% obcokrajowcy, ale teraz sytuacja się odwróciła. Wyobraźmy sobie, jak wiele razy będzie się to zmieniać w przyszłości.

Numata: Należy pamiętać, że nie wiemy, czy to, co uważa się dziś za naturalne, bedzie pewnikiem również w przyszłości.

Kurusu: Tak, jednak gdy o tym mówię, niektórzy twierdzą, że za kilka lat automatyczne tłumaczenie będzie możliwe w czasie rzeczywistym, więc nauka angielskiego nie będzie konieczna. Oczywiście jest to dyskusyjne. Każdy język ma inną koncepcję, więc jeśli nauczysz się angielskiego, będziesz mógł myśleć w kategoriach angielskich pojęć. Tak więc znaczenie nauki języka obcego nadal jest ważne.

Numata: Tłumaczenie maszynowe jest wystarczające w niektórych obszarach, ale nie we wszystkich. Podobnie jest z liczydłem. Pewne obszary jego wykorzystania mogą zastąpić maszyny liczące, ale nie wszystkie. Dlatego liczydło jest wciąż obecne na rynku.

Kurusu: Społeczeństwo jako całość stało się krótkowzroczne w kwestii edukacji dzieci, ale to, czego dzieci potrzebują dzisiaj, to zdrowe ciało, zdrowy umysł i powszechna edukacja. To, co jest tradycyjne i było przekazywane z pokolenia na pokolenie, musi mieć istotne znaczenie. Myślę, że bardzo ważne jest, aby na nowo to odkryć i przekazać dobre cechy kolejnym pokoleniom.

Opracowanie wersji polskiej wywiadu: Karol Sieńkowski

(*) Dr Koji Kurusu – Przedstawiciel Azeri Group (Azeri Gakuen School Corporation, Ejukai Social Welfare Corporation, Tokyo Heiseikai Medical Corporation), doktor medycyny. W 1999 roku otworzył Azery Edogawa, specjalny dom opieki dla osób starszych; w 2000 roku otworzył Shinkoiwa Heisei Clinic. Potem uruchomił college rehabilitacyjny, przedszkole i inne placówki, w których świadczone są usługi w trzech obszarach: socjalnym, medycznym i edukacyjnym. Obecnie jego firma prowadzi szereg domów opieki, placówek opieki nad dziećmi i szkół w regionie Kanto. Był konsultantem ds. zarządzania i rehabilitantem Yukio Funai, założyciela Funai Research Institute.

(**) źródło: https://www.ishido-soroban.com/matome/3949_/