System edukacji w Japonii – początki

Jak już zapowiedzieliśmy, w cyklu artykułów będziemy chcieli przybliżyć problemy z jakimi spotykali się zwykli ludzie w Japonii. Chcemy też pokazać, jak soroban pomagał im w ich rozwiązywaniu. Nim jednak to uczynimy, warto krótko opowiedzieć o edukacji w kraju kwitnącej wiśni w okresie, gdy liczydło było niezwykle popularne. Spróbujemy przybliżyć jakie są korzenie systemu edukacyjnego w Japonii. Zatem sięgnijmy 400 lat wstecz.

Szkoły świątynne

System edukacyjny w Japonii zaczął kształtować się w okresie Edo (1603-1868). Rządy sprawował wtedy ród siogunów Tokugawa. Japonia odizolowała się od wpływów innych krajów, zamknęła się na dokonania cywilizacyjne Zachodu. Początkowo edukacja była zarezerwowana tylko dla dzieci lepiej uposażonych rodziców. Z czasem stała się powszechniejsza. Wszystko rozpoczęło się od szkół świątynnych i mnichów, którzy pełnili rolę edukatorów, nauczycieli. To właśnie w chatach świątynnych dzieci pobierały naukę. Gdy dziecko kończyło 6-7 lat, mama przyprowadzała je do świątyni pod opiekę nauczyciela-mistrza i wnosiła opłatę miesięczną za wstęp do szkoły. Musiała jeszcze wyposażyć dziecko w podstawowe przyrządy szkolne, co w tamtych czasach nie było to łatwe. Opłata za wstęp mogła być rzeczowa. Chłopi często płacili plonami z uprawianych pól, (np. warzywami) lub sake. Osoby lepiej uposażone regulowały należności artykułami szkolnymi, które trudno było dostać (pędzlami, papierem, atramentem), a bogatsi – monetami.

Nauka rozpoczynała się rano. Około południa była przerwa na posiłek. Pozostały czas spędzany w świątyni dzieci wykorzystywały na uczenie się. Nie miały już żadnych innych przerw. Wracały do domu ok. godziny 16.00.

Nauczyciele specjalizowali się w różnych umiejętnościach. Niektórzy byli mistrzami sztuk walki, biegłymi w ceremonii parzenia herbaty, specjalistami od rękodzieła, znawcami medycyny, kapłanami. Ale w szkołach świątynnych uczono głównie kaligrafii, czytania i rachowania na sorobanie. Treści poruszane podczas lekcji w szkołach okresu Edo były następujące:

• czytanie (literatura japońska i chińska, poezja, starożytne teksty kanbun)
• kaligrafia
• soroban (różne obliczenia)
• nauka pisania listów
• nauka pisania dokumentów (certyfikaty, umowa kupna/sprzedaży, petycje, listy depozytowe, rachunki sprzedaży itp.)
• wiedza zawodowa (dotycząca uniwersalnych treści, rolniczych, geodezji, rynków srebra i złota, naliczania odsetek)
• moralność

Jak widać ze spisu treści lekcji, była to przede wszystkim wiedza praktyczna, a więc bardzo cenna dla mieszkańców. Pomagała im sprawnie poruszać się po zawiłościach życia, rozwiązywać problemy, prowadzić godne życie.

Liczba uczniów szkoły świątynnej wynosiła zazwyczaj do 10  do 20 osób. Ale zdarzały się szkoły, gdzie było tylko 4-5 uczniów. Centralne miejsce w klasie zajmował nauczyciel-mistrz. Uczniowie kolejno do niego podchodzili, aby otrzymać instrukcje do pracy. Następnie wracali do swoich ławek i ćwiczyli. W tym czasie mistrz chodził po klasie i pomagał dzieciom w nauce. Zdarzało się, że chwytał ich za rękę i prowadził ją, ucząc pisania znaków.

Scena ze szkoły świątynnej okresu Edo (żródło: ZOBACZ)

Pod koniec siogunatu Tokugawa (1853-1868) szkoły świątynne otworzyły się dla zwykłych ludzi i tym samym zyskały na popularności. Stało się to z powodu nacisków i próśb zainteresowanych nauką mieszkańców Japonii. Warto jednak dodać, że był to system edukacji prywatnej. Podstawowa nauka kaligrafii, czytania i liczydła pobierana w tych szkołach, zaspokajała potrzeby rolników i wzbogacała ich codzienne życie. Warto dodać, że edukacja w chatach świątynnych i duchowy związek między mistrzami a uczniami wywarły znaczny wpływ na kolejne pokolenia Japończyków i odegrały ważną rolę w edukacji zwykłych ludzi w późniejszych latach w Japonii.

W okresie Edo nauczyciele-mistrzowie byli cenieni i darzeni ogromnym szacunkiem. To przecież dzięki nim dzieci pobierające naukę wyróżniały się, już jako dorosłe, w społecznościach, w których żyli i pracowali. W dowód wdzięczności za podejmowany trud nauki i dokonania nauczycieli, społeczność szkolna stawiała poświęcone im kamienne pomniki i pagody, na których grawerowano imiona nauczycieli-mistrzów. Pozwoliło to zapisać się najznamienitszym nauczycielom tamtego okresu na stałe w pamięci mieszkańców różnych regionów Japonii. Świątynny system edukacji Japonii okresu Edo spełniał potrzeby tamtych czasów.

Na koniec tej części, kilka słów wypada napisać o samym sorobanie. Wraz z początkiem ery Edo przywędrował on do Japonii z Chin. Swoją budową zbliżony był do liczydła chińskiego Suuanpan, o którym piszemy TUTAJ. Posiadał na jednym rzędzie 7 korali, z czego dwa nad prętem poprzecznym i 5 pod nim. Umożliwiał wykonywanie obliczeń w systemie szesnastkowym, który był wówczas popularny w Japonii. Wyglądem i rozmiarami nie przypomniał za bardzo dzisiejszego liczydła, co widać na poniższym zdjęciu.

Uczniowie Akademii Sorobanu podczas lekcji historycznej o sorobanie, porównują model sorobanu z okresu Edo (dużych rozmiarów) z modelem współczesnym (fot. S. Sieńkowski).

—
Karol Sieńkowski